نشریه علوم زمین خوارزمی

شورابه‌های حوضه‌ای غنی از فلز به‌عنوان عامل کلیدی در شکل‌گیری ذخایر فلوئوریت-باریت (سرب و روی) مرتبط با ساختار هستند که در اغلب موارد منشأ فلز و مواد معدنی از سنگ بستر زیرین تأمین می‌شود. کانسار رگه‌ای فلوئوریت-باریت±سولفید آتش‌کوه در جنوب‌شرق استان مرکزی، نمونه‌ای از این ذخایر است که کانی‌سازی در آن با ماهیت اپی‌ژنتیک و ساخت و بافت‌های پرکننده فضای‌خالی، برشی و حفره‌ای در سنگ میزبان کربناته-شیلی با گسترۀ زمانی ژوراسیک پیشین تا میانی شکل گرفته است. کانی‌سازی رگه‌ای در ارتباط با شکستگی‌های محلی با راستای ESE-WNW و NNE-SSW تشکیل شده، که همراه آن دگرسانی‌های دولومیتی، سیلیسی و آرژیلیک قابل مشاهده است. علاوه بر این، مقادیر ناچیزی از کانی‌های سولفیدی گالن، پیریت و کالکوپیریت نیز به‌صورت ‌پراکنده در رگه‌ها مشاهده شد. طبق شواهد، کانی‌سازی فلوئوریت و کانی‌های همراه، طی سه مرحله در منطقه شکل گرفته است که در آن سه تیپ میانبار به‌ترتیب فراوانی شامل: 1) میانبارهای آبگین غنی از مایع (L+V)، 2) حاوی فاز جامد (L+V+S)، 3) دارای فاز CO₂ (L₁+L₂+V)، در کانی‌های فلوئوریت، باریت و کوارتز تشخیص داده شد. بر مبنای قطع ایزوکورهای میانبارهای آبگین و دارای فاز CO₂، کانی‌سازی مرحله نخست در فشار Mpa 150 و دمای C^°250 و کانی‌سازی مرحلۀ پایانی در فشار کم‌تر از Mpa 100 و دمای C^°200 رخداده است. طبق شواهد ریزدماسنجی میانبارهای سیال، بنظر می‌رسد در منطقه آتش‌کوه شورابه‌های حوضه‌ای غنی از نمک، ضمن انجام تبادلات وسیع سیال-سنگ، دچار تحولات شیمی سیال از طیفی غنی از Na به طیف شورابه‌های غنی از Ca-K–Mg±Na شده است. طی این فرآیند رخداد متاسوماتیزم-Mg و دگرسانی دولومیتی‌، موجب افزایش نسبت Ca/Na سیال و تشکیل کانی‌سازی فلوئوریت شده است. طبق این شواهد، می‌توان گفت رگه‌های فلوئوریت-باریت±سولفید کانسار آتش‌کوه احتمالاً در نتیجه اختلاط غیر هم‌دمای اعضای انتهایی یک شورابه Na–K±Ca–Mg اولیه (با منشأ واحدهای تبخیری تریاس-ژوراسیک) و شورابه‌های غنی از کلسیم (ناشی از تبادلات سیال-سنگ)، شکل گرفته‌اند. پس از آن، تزریق آب‌های جوی رقیق‌شده در نتیجه فشارزدایی و جابه‌جایی وسیع آن‌ها در افق‌های زیرین، طی مراحل پایانی کانه‌زایی رخ‌داده است.